Straganiarstwo

Uważam się za polskiego szowinistę, ponieważ głupota polska mierzi mnie o wiele bardziej, niż niepolska. Głupota niepolska, kłamstwa i niesprawiedliwości na nasz temat w ustach sąsiadów często mnie denerwują, ale częściej wywołują pobłażanie; patrzę i dziwuję się, jakbym zobaczył cielę o dwóch parach uszu albo szczególnie dorodny grzyb. Zaś głupota polska sprawia mi przykrość. Utrzymuję z nią, chcąc nie chcąc, systematyczne kontakty, mógłbym przytoczyć liczne a malownicze jej przejawy, także na Spiszu, sporo się tego przez wiele lat nazbierało i wciąż się zbiera. Walczyłbym z nią do upadłego, tłumiąc uczucie śmieszności (z wiadomym skutkiem, ale próbować trzeba), rozjuszałbym rodaków, raniąc ich miłość własną, wystawiając się na ciężkie zarzuty braku patriotyzmu, osłabiania narodowego ducha, byłbym rycerzem Tolerancji i Sprawiedliwości – gdyby nie pewna okoliczność.
Otóż głupota polska, trzeba jej to niestety przyznać, bywa przydatna jako niezbędna przeciwwaga głupoty sąsiadów. Tylko głupota polska potrafi stawić czoła głupocie słowackiej czy ukraińskiej, podobnie jak pyskata straganiara może rozwinąć cały swój kunszt jedynie w dyskusji z inną pyskatą straganiarą, a nie z profesorem filozofii. I niechże sobie wspólnie egzystują, przecie żyć bez siebie nie mogą. Byle w rozsądnych dawkach. I w pewnych ramach, które trudno zdefiniować, ale których przekraczać nie wolno, w imię wspólnego bezpieczeństwa. Nie chodzi tu jedynie o ramy prawne.

W dzieciństwie złościło mnie i upokarzało, gdy dorośli mówili: bądź mądrzejszy, ustąp. Akurat. Gdybym za każdym razem był mądrzejszy w imię czyjegoś świętego spokoju (bo dorosłym o to chodziło), dałbym sobie pozabierać wszystkie zabawki, nie jadałbym cukierków, wchodzono by mi na głowę. Proszę bardzo, mogę być mądrzejszy, i to od zaraz – ale pod warunkiem, ze nie zagrozi to moim interesom. Mądry głupiemu ustępuje a głupi się z tego raduje – ten wierszyk za moich dziecięcych lat wykrzykiwało się przez łzy, bulgocąc bezsilną wściekłością.

W końcu lat sześćdziesiątych znałem już jako tako język słowacki. Mówiłem z błędami, ale czytałem płynnie i nie brakowało mi słów. Muzeum robiło wtedy konkurs twórczości ludowej i z tej racji bywałem na Spiszu.
Miałem dotrzeć do Łapszanki. To wtedy była wieś całkowicie drewniana, bez prądu, bez drogi. Szedłem na nartach od Bukowiny przez Rzepiska, Wojtyczki, potem wzdłuż granicy. Piękny zimowy dzień, śnieg się skrzył, skrzypiał pod nogami, powietrze jak kryształ, szeroki widok na Tatry, Pieniny, Gorce, Beskid Sądecki, Magurę Spiską. Dzień, który warto odłożyć na czarną godzinę. Stanąłem przed chałupą zapytać o drogę. Na próg wyszedł starszy mężczyzna. Wysłuchał, o co mi chodzi, zbliżył się, i ni z tego ni z owego zaczął mnie łajać po słowacku, co tu robię, czego tu szukam, tutaj Polacy nie mają niczego do szukania, jak chcę z nim rozmawiać, to niech się nauczę po słowacku, bo to język miejscowych, Polacy niech mówią po swojemu u siebie w Polsce a nie tu. Coś mi strzeliło do głowy i najniespodziewaniej dla siebie samego odpowiedziałem po słowacku, że owszem, chętnie z nim pogadam, ale jak się trochę poduczy, bo teraz mówi fatalnie. Po czym zarozumiałym tonem, w kilku miejscach blefując, zacząłem mu wytykać błędy, posługując się na przemian słowackim i góralską gwarą. – Bars płóno godocie po słowiocku, krzesny ojce – i posłałem mu przez płot bezczelny młodzieńczy uśmiech.
Miał dziwną minę. Chyba się zastanawiał, co ze mną zrobić, jak mnie określić. Wyraźnie go kusiło, żeby mnie czymś wyrżnąć, więc pomyślałem, że lepiej go nie wystawiać na zbyt ciężką próbę, tylko odwrócić się i poszusować w dół. Ale on przeszedł na łagodniejszy ton – i na gwarę:
– Wyście Słowiok?
– Nie.
– Skądze wiecie godać po słowiocku?
– Naucyłek się.
– Kany?
– W Bratysławie na uniwersytecie – zełgałem.
– Zmarzliście? Doć wom mleka?
Odpiąłem narty, wszedłem do izby, siedliśmy za stołem. Mleko się grzało na blasze, a on mnie uprzejmie wypytywał, kim jestem, do kogo jadę, skąd pochodzę. Wyszedł spory kawałek za chałupę, żeby mi pokazać skrót do Dolnej Łapszanki. Na pożegnanie powiedział:
– Wiycie ponie, haniok na Śpisu siedzom górole, ni mo inksyk. Jedni się majom za Poloków, drudzy za Słowioków, ale sićka som górole. Ale panie, trza się bić o wolność, o demokracyjom, bo bez tego to się ino idzie obiesić. Boze wos prowodź.

Sklep potrzeb kulturalnych po remoncie. MG 2013, s. 227 – 229.

Antoni Kroh ma w istocie wredny charakter! Prowokuje, blefuje, rozjusza i nie ustępuje, choć się za mądrego uważa.

Emocjonalne zapętlenia pograniczne cięgiem ostatnio dopadają i prześladują po dolinach i pagórach. W licznych literkach i w terenie smakowitości (i straganiarzy) taki bezlik, że zawrót głowy a niech ręka boska broni! I że człek nie znał dwuwiersza przypomnianego niedawno przez Kumatego… Choć goryczy bezsilnego odpuszczania kopaniny z koniem też niewiele doznał – wcześnie nauczywszy się odwrócić się i rozbawioną unieść twarz ;-/