Wobec bogactwa wybrania

Bohater wiary, bohater moralności

Jaka jest różnica między powołaniem a obowiązkiem? Wiemy, że pojęcie powołania należy do języka religii, natomiast pojęcie obowiązku do języka etyki. Ludzie wierzący mówią, że zostali do czegoś „powołani”. Ludzie etyczni – bohaterowie moralności – mówią, że zostali „zobowiązani”. Jedni i drudzy idą przez świat, „dobrze czyniąc”. Ale ostateczne źródło ich dobrych uczynków jest jakby inne.

Poszukujemy tutaj istoty wiary – wiary, która „szuka zrozumienia”. Spróbujmy podejść do niej od strony powołania.

Staś Dobrowolski, słynny artysta rzeźbiarz i malarz spod Mszany, stał się bohaterem jednego z wierszy Wandy Czubernat z Raby Wyżnej ze względu na powołanie, jakiego doświadczył w noc wigilijną. Wiersz opowiadał o czasach, w których modelem życia społecznego była wspólnota pierwotna. Staś – co tu dużo gadać – miał poczucie krzywdy. Oto władza ludowa nagradzała wówczas rozmaitych artystów za ich „osiągnięcia”, a o Stasiu zapominała. A Staś był – i jest – lepszy od innych. Tyle tylko, że Staś rzeźbił samych świętych pańskich, Żeby choć jednego Janosika, ale nie… Nic tylko święci i święci, z Matką Boską na czele. Zbliża się Boże Narodzenie, a w Stasiowej duszy – krzywda krwawi.

I wtedy przez komin wpadł anioł. Widowisko niesłychane. Co to?! „Cy to dobre, cy to złe, no i wto wie, cego chce?” A po chwili: „Pewnie dobre, a nie złe, bo się śmieje, a nie dre”. Anioł zwraca się do Stasia. Ot, tak po prostu – do Stasia. Mówi mu po imieniu, przez „ty”. Zwiastuje nowinę: w potoku gorczańskim narodziła się Dziecina, trzeba iść i godnie powitać.

Odstąpmy na chwilę od Stasia. Przypomnijmy Ewangelię: początkiem wiary jest zawsze osobiste spotkanie i indywidualne wezwanie. „Mario, łaski pełna…” Do apostołów: „Pójdź za mną”. Odkrycie indywidualności idzie w parze z nadaniem jej znaczenia i wartości. Człowiek odkrywa, że stał się dla kogoś niewymienny. Ty – albo nikt. Na tobie spoczywa zadanie do wypełnienia. Jeśli ty się tego nie podejmiesz, zadanie nie zostanie wypełnione.

Powróćmy do Stasia. Jakże tak iść z pustymi rękami? Trzeba przecie coś zanieść Dzieciątku. Każdy coś niesie. Staś nie jest posażny w dobra materialne, ale jest bogaty w talenty. Poetka radzi mu: „Wyrzezoj baranka i weź”. Świetny pomysł. Trzeba zanieść Bogu coś ze siebie, ze swego talentu.

Tu zaczyna się etyka. Od czasów Immanuela Kanta utarł się pogląd, że etyka ustala obowiązki ogólne: każdy, kto znalazł się w określonej sytuacji, powinien w określony (dobry) sposób postąpić. Ktokolwiek znalazł cudzą rzecz, powinien oddać. Ktokolwiek zobaczył obok drogi pobitego przez zbójców, powinien mu pomóc. Każdy, kto idzie powitać nowo narodzone Dziecię w Jego ubóstwie, powinien ze szczerego serca ofiarować jakiś dar. Nie każdy znajduje zgubioną rzecz, nie każdy widzi pobitego przez zbójców, nie każdy został zaproszony do stajenki betlejemskiej. „Nie wyście mnie wybrali, ale ja was wybrałem…” Skoro jednak już zostaliście wybrani, macie obowiązki. Widzimy: wybranie jest podporą etyki.

No więc Staś biegnie przez śniegi i wertepy ze swoim talentem. A w stajence już cała feeria talentów. Tłum przeogromny, pochylone kolana, zgięte głowy. Dziecina położona w żłobie przyjmuje dary. Kiwa palcem, kiwa głową. Ale, ale… Wanda Czubernat widzi, że Dziecina zaczyna się nudzić. No bo wciąż te pokłony i pokłony. Czy zauważy sprawę Stasia? Sprawę trudną, bo w grę wchodzi sama władza i do tego ludowa!

Staś czeka przed stajenką, aż najnudniejsze talenty przejdą. Z daleka słyszy idących górali. Idą młodzi. Przy stajence pobożnieją. Zginają głowy pokornie. A wtedy Dzieciątko:

Jak nie hipnie ze żłobu,
Jak nie tupnie piętami:
„Kiz wóm djasi juhasi,
Nie przyśliście z dziewkami?”.

O tym, że tak naprawdę było, poświadczy poetka Wanda z Raby Wyżnej. Chodziło bowiem o to, by talent objawił się w pełni. A są talenty, które objawiają się tylko we wspólnocie. Poza tym Dzieciątku chodziło również o sztukę. Pan Bóg jest zakochany w sztuce. Od małego. A taniec góralski – jako że o taniec tu poszło – jest syntezą wielu sztuk.

A co się stało ze sprawą Stasia Dobrowolskiego? Staś zapatrzył się na tańczących i – zapomniał. Kto by w takiej chwili wspominał jakąś tam krzywdę i krzywdzicieli? Prawdziwy artysta macha ręką na takie drobiazgi. Co jednak nie znaczy, że sprawiedliwości nie stało się zadość. Matka Boska dostrzegła sprawę i… władzy ludowej już nie ma. Jest co prawda inna władza, władza podobna, ale tylko dlatego, żeby można było sprawdzić, czy się poprawiła. Władza się zmienia, a talenty pozostają.

Jeszcze jedno warto przemyśleć. Człowiek religijny – bohater wiary – pełni swój obowiązek „wobec Boga i ze względu na Boga”. Można powiedzieć: „sprawiedliwy chodzi przed obliczem Pana”. Bohater etyki pełni swój obowiązek „wobec samego siebie”. Dla pierwszego etyka jest jakimś przedłużeniem wybrania, dla drugiego etyka jest tym, co ostateczne. Zewnętrzne czyny bywają podobne. Ale ich „duch” – wnętrze czynów – jest inne. Różnica nie oznacza wrogości. Jest bogactwem człowieka.

Józef Tischner, Zrozumieć własną wiarę (Kindle Locations 166-210). Wydawnictwo Znak. Kindle Edition.

*

Aby talenty objawiały się w pełni i wybredności. Przy święcie i co dnia. Także w Nowym Roku 2014. Tego życzę Państwu przenajserdeczniej!