Lepiej już było

albo – w poszukiwaniu straconego stanu spoistości społecznej

Wieczór pierwszego września 1990: właśnie pokonałyśmy (z ‘najdłuższą stażem przyjaciółką’) słynną Grossglockner Strasse w austriackich Wysokich Taurach. W oczach – wciąż góry, przepaście i świetlistość, serpentyny, lodowiec, awaria pierwszego ‘stopa’… A teraz wieczór w Bruck i rozmowa z goszczącym nas mężczyzną w średnim wieku (mogłyśmy wówczas myśleć: ‘starszym mężczyzną’). O czasach, gdy wszystko było jasne: twarzyczki dzieci, perspektywy zawodowe, przyszłość… O! – i jeszcze powietrze było jaśniejsze, gdy ci okropni Niemcy wschodni (w domyśle – także inni wschodni) nie wdrapywali się na alpejską przełęcz swymi śmierdzącymi trabantami i wartburgami. A Austria była Austrią: wiara w Boga, mało rozwodów, stabilna praca, szczęśliwe małżeństwo, szacunek sąsiadów.

Przegadaliśmy pół nocy o ‘życiu’ (także: muzyce, malarstwie, społeczności krótkofalowców…) Od tego czasu zawsze zwracam baczną uwagę na nostalgie za starymi dobrymi czasy. A zdarzają się wszędzie. Te, z którymi się najczęściej stykam (austriacka, bawarska, szwajcarska i oczywiście – brytyjska) odsyłają do lat sześćdziesiątych, gdy zelżała trauma powojenna, z kilku miejsc wynieśli się okupanci (lub przynajmniej stali się mniej ostentacyjni), zmieniać zaczęły się obyczaje, bardzo wzrosły standardy życia (przy wciąż tradycyjnym porządku i poszanowaniu hierarchii)… A – poza wszystkim – wspominający byli tak bardzo młodsi. Niektórzy… hm… wręcz ich nie było na świecie.

Brytyjczycy są perwersyjnymi marzycielami-nostalgikami… nigdy nie wiadomo, czy to robią serio, jak daleko posuną się w uogólnieniach i w jakim punkcie zechcą się z nich wycofać. Więc nie biorę specjalnie poważnie Dailymailowego ‘basking in antimodernity’ (codziennie w dużych dawkach na łamach gazety). Jest jednak tubylcza nostalgia, której przyglądam się ze szczególną uwagą: bezpowrotnie utracona social cohesion, spoistość społeczna. Czy to z gruntu fałszywa tęsknota, czy tylko nieszkodliwy mit przekazywany z pokolenia na pokolenie (także – przez media), że w latach pięćdziesiątych czy sześćdziesiątych ludzie mieli gorsze lodówki i nie jeździli na zagraniczne wczasy, ale nie pito na umór na ulicach, szanowano starszych, nie było tylu ciąż wśród nastolatek, prywatna zasobność nie kontrastowała w aż taki krzyczący sposób z zaniedbaniami niektórych publicznych miejsc i usług, a praca brytyjskiego listonosza, szofera, inżyniera czy mechanika była pod względem jakości wzorem dla świata. I powodem dla społecznego szacunku?…

Nie to, co obecnie, gdy najbardziej ceni się celebrities i innych, którzy szybko, łatwo i przyjemnie dorwali się do kasy. Przez tę Thatcher i jej ‘there is no such thing as society’ (oraz popularyzowanie ‘me generation’) mamy przestępczość, prywatę, marnotrawstwo publicznego grosza, coraz większą relative poverty, coraz mniejszy disposable income (nb, czas wprowadzić do codziennego słownika – a przynajmniej do myślenia o dostatku/biedzie – te dwa pojęcia… użyteczne także nad Wisłą). Publicysta Bruce Anderson mówi wręcz o ‘social breakdown’… trudno się dziwić, skoro zabójstwa wśród nastolatków sięgnęły alarmujących rekordów, bogaci się fortyfikują, nikt nie chce płacić podatków, jest wiele grup społecznych niezintegrowanych z mainstreamem. I takich grup przybywa (chociażby w wyniku ‘nowej imigracji’). Ci bardziej zasiedziali czują się osaczeni we własnym kraju. Nic więc dziwnego, że (nie posądzanemu przecież o ksenofobię) Gordonowi Brownowi ‘wymyka się’ hasło ‘praca dla Brytyjczyków’ – z którego musi się potem wyplątywać i tłumaczyć…

Zadyszki można dostać myśląc o tym wszystkim! Aby tak się nie stało, przerwiemy w tym momencie. Pointy nie będzie, bo bardzo daleko do jej wyabstrahowania w życiu, na ulicy. Tętniącej, raczej uśmiechniętej, cieszącej się sukcesem… Dla jednych – aż tyle. Dla innych – stanowczo za mało. Relative prosperity, relative poverty.